ซะอ์ดีย์

อบู มูฮัมหมัด มุชัฟฟะรุดดีน มุศเละห์ บิน อับดุลลอฮ์ บิน มุชัฟร็อฟ หรือชื่อที่เป็นที่รู้จักกันคือ ซะอ์ดีย์ เป็น นักกวี และนักเขียนชาวอิหร่าน นักวรรณกรรมตั้งชื่อให้เขาว่า ปรมาจารย์แห่งวาจา ราชาแห่งวาจา เขาศึกษาที่ เนะซอมีเยะห์ แห่งกรุงแบกแดด ซึ่งถือเป็นศูนย์กลางทางวิชาการและความรู้ที่สำคัญที่สุดในโลกอิสลามในขณะนั้น และหลังจากนั้นเขาได้เดินทางไปที่ภูมิภาคต่างๆในฐานะนักเทศน์ ไม่ว่าจะเป็นซีเรียและฮิญาซ จากนั้น ซะอ์ดีย์ก็กลับไปยังบ้านเกิดของเขาที่เมืองชีราซ  และอยู่ที่นั่นจนวาระสุดท้ายของชีวิต หลุมฝังศพของเขาตั้งอยู่ในชีราซ ซึ่งรู้จักกันในชื่อซะอ์ดีเยะห์

เขาอยู่ในช่วงการปกครอง Atabakan ของเปอร์เซีย ในชีราซ และในเวลาเดียวกันก็คือช่วงที่อิหร่านถูกรุกรานโดยมองโกล และการล่มสลายของรัฐบาลในสมัยนั้น เช่น Khwarezm Shahs และ Abbasids แน่นอนว่าดินแดนเปอร์เซียรอดพ้นจากการโจมตีของชาวมองโกลเนื่องจากมาตรการของ อะบูบักร บิน ซะอ์ดซึ่งเป็น Atabakan ที่หกและมีชื่อเสียงที่สุดของ Salghori แห่ง Shiraz   อบู บักร์ บิน ซะอ์ด Atabakan คนที่6 มีชื่อเสียงมากที่สุดแห่งซัลโกรีแห่งชีราซ รอดชีวิตจากการโจมตีของชาวมองโกล

ซะอ์ดีย์ได้สร้างอิทธิพลต่อภาษาเปอร์เซียอย่างปฏิเสธไม่ได้  เพื่อให้มีความคล้ายคลึงกันอย่างมีนัยสำคัญระหว่างภาษาเปอร์เซียสมัยใหม่กับภาษาซาดี ผลงานของเขาได้รับการสอนในโรงเรียนมาเป็นเวลาช้านานโดยเป็นแหล่งข้อมูลการศึกษาด้านภาษาและวรรณกรรมเปอร์เซีย  และสุภาษิตทั่วไปในภาษาเปอร์เซียก็ดัดแปลงมาจากผลงานของเขา แตกต่างจากนักเขียนหลายคนในสมัยของเขาหรือก่อนหน้าเขา เขาสร้างความเรียบง่ายและกะทัดรัด

ผลงานของเขาได้รับการรวบรวมไว้ในหนังสือกุลลียอตของ ซะอ์ดีย์ รวมถึง Golestan ในรูปแบบร้อยแก้ว หนังสือ Bostan ในรูปแบบ Masnavi และ Ghazalyat นอกจากนี้ เขายังมีผลงานด้านวรรณกรรมในรูปแบบอื่นๆ และกลอนเดี่ยวในภาษาเปอร์เซียและอารบิก โคลงของ ซะอ์ดีย์ มักจะโรแมนติก อย่างไรก็ตามเขายังแต่งกวีที่เป็นคำตักเตือนและรหัสยะอีกด้วย Golestan และ Bostan เป็นที่รู้จักในชื่อหนังสือเกี่ยวกับศีลธรรม และนอกเหนือจากผู้ที่พูดภาษาเปอร์เซียแล้ว หนังสือเหล่านี้ยังมีอิทธิพลต่อนักคิดชาวตะวันตกอีกด้วย เช่น วอลแตร์และเกอเธ่

ซะอ์ดีย์มีชื่อเสียงมาก ผลงานของเขามีจำหน่ายในอินเดีย เอเชียไมเนอร์ และเอเชียกลาง ในภาษาเปอร์เซียหรือฉบับแปล เขาเป็นกวีชาวอิหร่านคนแรกที่มีผลงานที่ได้รับการแปลเป็นภาษายุโรป

กวีและนักเขียนชาวเปอร์เซียหลายคนเลียนแบบสไตล์ของเขา ฮาฟิซเป็นหนึ่งในกวีที่เขียน Ghazal ภายใต้อิทธิพลของสไตล์ของซะอ์ดีย์ ในวรรณคดีร่วมสมัย นักเขียนเช่น Mohammad Ali Jamalzadeh และ Ebrahim Golestan ได้รับอิทธิพลจากเขา  ผลงานของซะอ์ดีย์ มีการทำเป็นดนตรีในเวลาต่อมา และโคลงของเขาถูกขับร้องโดยนักร้องเช่น Taj Esfahani, Mohammad Reza Shajarian และ Gholam Hossein Banan เพื่อเป็นเกียรติแก่ซะอ์ดีย์ วันที่ 1 อูรเดเบเฮช ซึ่งเป็นวันเริ่มต้นการเขียนหนังสือ Golestan ในอิหร่านจะเรียกวันนี้ว่า  วัน ซะอ์ดีย์

เกี่ยวกับชีวประวัติของซะอ์ดีย์มีข้อมูลน้อยมาก  แม้แต่แหล่งข้อมูลที่เก่าแก่ที่สุดส่วนใหญ่ได้รับข้อมูลจากผลงานของเขาเอง เป็นไปได้ว่า ซะอ์ดีย์ น่าจะเกิดในชีราซในปี 606 ฮ.ศ (ตรงกับปี ค.ศ. 1210) อย่างไรก็ตาม ผู้เชี่ยวชาญบางคนถือว่าวันเกิดของเขาอยู่ที่ประมาณ 585 ฮ.ศ